ویروس کورونا و فورس ماژور

 اکنون که در موقعیت بسیار استثنایی شیوع ویروس کرونا قرار گرفته ایم بسیاری از قراردادها و کسب و کارها تحت تاثیر این امر قرار گرفته اند و از طرفی قیمت ارز نیز به نحو غیر قابل تصوری سیر صعودی دارد که موجب موقعیت های پیچیده ای در روابط تجاری و قراردادی افراد ایجاد میکند.

بخاطر بروز چنین مسائلی است که قید شروطی تحت عنوان فورس ماژور و هارد شیپ در قراردادها لازم و ضروری است.

 این شروط در موقعیت هایی اعمال می شوند که در آن شرایط موجود در زمان اجرای قرارداد، تغییر زیادی کرده است. به نحوی که در زمان انعقاد قرارداد بین طرفین شرایط این گونه نبوده و یا از آنچه که طرفین انتظار داشتند بسیار متفاوت بوده است. این موضوع در قراردادهای بین المللی بیشتر مشاهده می شود.

با وجود وجوه تشابه میان فورس ماژور و هاردشیپ، تفاوت های قابل ملاحظه ای نیز میان آنها وجود دارد. در بعضی مواقع حوادث غیرمنتظره و پیش بینی نشده باعث بر هم خوردن تعادل و توازن اقتصادی قرارداد می شود. به گونه ای که اجرای کامل مفاد قرارداد باعث سود بادآورده برای یک طرف و ورشکستگی طرف دیگر می شود. به عبارت دیگر اجرای تعهد با دشواری روبه رو می شود. به همین علت طرفین در چنین قراردادهایی ترجیح می دهند قبلاَ تکلیف این وضعیت را مشخص سازند. شرط هاردشیپ یا مذاکره مجدد از جمله اینگونه پیش بینی هاست. اما گاهی در نتیجـه بـروز حادثه های ناگهانی و غیر قابل کنترل که قابل انتساب به متعهد نباشد، اجرای تعهد کاملاً غیرممکن می گردد. برای چنین اتفاقاتی شرط فورس ماژور پیش بینی می شود.

هاردشیپ در اصطلاح حقوقی «شرطی است که براساس آن، در صورتی که شرایط اولیه قرارداد که مبنای توافق طرفین بوده است، دگرگون شود، به گونه ای که تعادل قراردادی دچار اختلال گردد، طرفین می توانند جهت تحمل پذیر شدن فشار نامتعارف ایجاد شده برای یکی از آنان، درخواست بازبینی در عقد را نمایند.»

اصولاً هر شخصی سعی می کند که تمامی شرایط قرارداد و همچنین نفع و زیان احتمالی آن را در نظر بگیرد و سپس مبادرت به انعقاد قرارداد نماید. علیرغم تمامی پیش بینی ها، باز ممکن است در طول مدت اجرای قرارداد، اوضاع و احوال تغییر زیادی کند، به نحوی که اگر یکی از طرفین قرارداد از این وضعیت اطلاع می داشت از انعقاد قرارداد خودداری می کرد. بنابراین زیان دیده می تواند در صورت وقوع حوادث غیر قابل پیش بینی، طرف مقابل را به مذاکره مجدد دعوت کند. در غیر این صورت حق مراجعه به دادگاه را دارد.

معتقدان به هاردشیپ و سایر نظریات مشابه مدعی هستند که در صورت بوجود آمدن چنین وضعیتی می بایست شرایط قرارداد متعادل گردد یا اینکه زیان دیده بتواند قرارداد را فسخ کند. با این حال این شرط باید به گونه ای در قرارداد تنظیم شود که منجر به سؤاستفاده طرفین نشود.

فورس ماژور واقعه غیرقابل پیش­ بینی است که طرفین مداخله­ ای در بروز آن ندارند. مثل نیروهای طبیعی از قبیل سیل، زلزله، آتش سوزی، جنگ که موجب تعطیلی بانک­ها یا بازارها می­شود. بنابراین برای تحقق فورس ماژور وجود عناصری ضروری اسـت. اولا حادثه ای رخ دهد که دارای سه شرط خارجی بودن، غیر قابل پیش بینی بودن، غیر قابل اجتناب بودن باشد. دوما این حادثه مانعی در اجرای تعهد برای متعهد ایجاد کند و اجرای آن را غیر ممکن کند.

مهم ترین اثری که برای فورس ماژور پذیرفته شده است، خاتمه یافتن قـرارداد و انحلال آن است. اما با این حال در رویه بین المللی در صورت وقوع فورس ماژور، قرارداد در طـول دوران فورس ماژور یا مدت زمان ویژه ای معلق می ماند.ولی در صورتی که فورس ماژور دائمی باشد و یا پس ازمدت زمان تعیین شده ادامه پیدا کند، طرفین حق خاتمه قرارداد را خواهند داشت. اما در صورتی که قبل از اتمام زمان تعیین شـده فـورس ماژور متوقـف شـود، قرارداد احیا می گردد.